Współuzależnienie to zjawisko polegające na wytworzeniu się niezdrowej, nieadaptacyjnej zależności osoby nieuzależnionej od osoby uzależnionej.

Związek dwojga ludzi, w którym występuje współuzależnienie odznacza się występowaniem dysfunkcyjnych potrzeb u obu partnerów. Jeden partner (osoba współuzależniona) w niezdrowy (nadmierny) sposób czuje się potrzebny, natomiast drugi partner wykorzystuje tę potrzebę, nadmiernie polegając na swoim partnerze.

Taki niezdrowy typ relacji może również wystąpić między rodzicami i dziećmi, innymi członkami rodziny, a nawet przyjaciółmi i współlokatorami. Możemy powiedzieć ogólnie, że współuzależnieniem nazywamy wszystkie zachowania osób będących w relacji z osobą uzależnioną, które wynikają z tego uzależnienia (szczególnie te, które podtrzymują uzależnienie).

Czasem współuzależnienie jest traktowane jak proces. Wyróżnia się wtedy umowne etapy powstawania i stabilizowania współuzależnienia. Niektóre rodziny i jednostki także całkiem pomijają niektóre fazy.

Etap 1. Zaprzeczanie

Traktowanie nadużywania pewnej substancji lub zachowań partnera (które jeszcze nie są uzależnieniem) jedynie jako sytuacji przejściowej, którą można usprawiedliwić.

Etap 2. Prośby rozwiązania problemu

Podejmowanie różnego rodzaju interwencji mających na celu zapobieganie lub ograniczenie uzależnienia. Działania te powodują wiele emocji w rodzinie i często obejmują: rozmowy, prośby i groźby, wymuszanie obietnic, pilnowanie.

Etap 3. Dezorganizacja i chaos

Etap ten nadchodzi i pogłębia się wraz z rosnącym uzależnieniem – partner osoby uzależnionej stopniowo rezygnuje z kontrolowania jej i koncentruje się na doraźnych problemach rodziny.

Etap 4. Reorganizacja dotychczasowego stylu życia. Podejmowanie wszelkich działań mających na celu przywrócenie złudnego poczucia „normalności”.

Etap 5. Prośby ucieczki

Próby zakończenia związku (separacja, rozwód lub grożenie nimi) lub pozostanie przy uzależnionym przy jednoczesnym kontynuowaniu działań mających na celu zapanowanie nad uzależnieniem.

Etap 6. Reorganizacja rodziny

Ustalenie nowego podziału obowiązków, nowej struktury życia rodzinnego – zarówno w sytuacji podjęcia decyzji o zakończeniu związku, jak i w sytuacji, gdy uzależniony zdecydował się na leczenie i abstynencję.

Kryteria diagnostyczne współuzależnienia

Jednym z najbardziej popularnych narzędzi diagnostycznych, do określania współuzależnienia, jest systematyka stworzona przez teorię Cermaka (współuzależnienie = choroba)

Wedle niej, do rozpoznania współuzależnienia powinny być spełnione następujące kryteria diagnostyczne:

1. Poczucie własnej wartości osób współuzależnionych jest silnie zależne od zauważanej przez siebie zdolności do kontrolowania i wpływania na uczucia i zachowania swoje oraz innych osób (nawet mimo ponoszenia „klęski” w tym obszarze)

•      Osoba współuzależniona ma zniekształcony pogląd na to, które sytuacje leżą faktycznie w polu jej kontroli (na przykład: mimo kolejnych porażek, ma poczucie, że to od jej siły woli i wpływu zależy, czy uzależniony partner zapanuje nad uzależnieniem)

•       Samoocena osoby współuzależnionej jest niestabilna, ponieważ zależy ona od zaspokojenia potrzeb partnera

•       Występuje zaprzeczanie analogiczne, do zaprzeczania osoby uzależnionej (na przykład: partner uzależniony zaprzecza, że utracił kontrolę nad przedmiotem uzależnienia, a partner współuzależniony zaprzecza, że jest wobec tej sytuacji bezsilny)

•       Osoby współuzależnione ogólnie cechują się niskim poczuciem własnej wartości

2.  Problemy z określeniem granic własnego „Ja” i odczuwanie silnego lęku

•      Osobie współuzależnionej ciężko określić, jakie są jej własne pragnienia i potrzeby, ponieważ przyjmuje za nadrzędne potrzeby i pragnienia partnera uzależnionego

•       Lęk w życiu osoby współuzależnionej wynika z jednej strony z obawy przed zatraceniem samego siebie (przez traktowanie partnera priorytetowo przed sobą), natomiast z drugiej, z obawy przed samotnością i opuszczeniem (stąd związek z osobą uzależnioną jest podtrzymywany)

Ponieważ relacja w której występuje współuzależnienie opiera się dwustronnie na dysfunkcyjnych potrzebach, związek taki jest bardzo trwały.

Do pewnego momentu partnerzy wzajemnie się „dopełniają” w spełnianiu swoich dysfunkcyjnych potrzeb (na przykład: partner uzależniony potrzebuje czuć się wyjątkowy, natomiast partner współuzależniony potrzebuje czuć się potrzebny)

Według autora tej systematyki, T. Cermaka, osoba współuzależniona przejawia przynajmniej trzy objawy z poniższej listy:

•       zaburzenia regulacji emocji (na przykład: tłumienie emocji, „wybuchy” niekontrolowanych emocji)

•       stany depresyjne

•       trendy kompulsywne (tj. działania wynikające z wewnętrznego „przymusu”, mające na celu odzyskanie poczucia kontroli sytuacji)

•       stany lękowe

•       nadużywanie substancji (szczególnie często są to substancje uspokajające, na przykład tabletki nasenne)

•       zaburzenia psychosomatyczne (wynikające z ciągłego napięcia i stresu bóle i inne dolegliwości cielesne)

•       bycie ofiarą przemocy fizycznej lub nadużyć na tle seksualnym (obecnie lub w przeszłości)

•       trwanie w relacji z partnerem uzależnionym przez okres co najmniej 2 lat, nie szukając w tym czasie pomocy na zewnątrz (na przykład u specjalisty lub rodziny).

Objawy współuzależnienia

J. Melibruda i H. Szczepańska są autorami nieco innego podejścia do prezentowanego wyżej systemu T. Cermaka.

W ich podejściu współuzależnienie traktujemy jako jedna ze szczególnych form uzależnienia (przedmiotem uzależnienia jest partner i jego uzależnienie).

Według nich charakterystycznymi objawami współuzależnienia są:
1. Skoncentrowanie swoich myśli i zachowań wokół zachowań partnera uzależnionego
2. Ciągłe poczucie konieczności i obowiązku odciągnięcia uzależnionego partnera od obiektu jego uzależnienia (na przykład alkoholika od alkoholu)
3. Coraz sztywniejsze i mniej różnorodne zachowania względem uzależnienia partnera (tzn. osoba współuzależniona zaczyna reagować za każdym razem podobnie i nieco nienaturalnie wobec przejawu uzależnienia swojego partnera)
4. Nieudane próby przełamania typowych reakcji wymienionych w punkcie trzecim
5. Wciąż podtrzymywana nadzieja na zapanowanie nad uzależnieniem partnera
6. Zmiany intensywności reagowania na uzależnienie partnera
7. Przykre stany emocjonalne w okresie abstynencji partnera (na przykład silny niepokój)
8. Intensywność wymienionych w punkcie siódmym przykrych emocji zmniejsza się w momencie powrotu partnera do uzależnienia
9. Poczucie, że relacja z partnerem uzależnionym nie może się zakończyć, mimo występowania momentów, w którym może pojawić się chęć odejścia od partnera.

Współuzależnienie jest nierozerwalnie związane z uzależnieniem partnera od jakiś substancji lub działań, w związku z czym najlepsze efekty ma szansę przynieść równoległe leczenie osoby uzależnionej i współuzależnionej.

Jeżeli para uzależnionej i współuzależnionej osoby funkcjonuje w większej rodzinie (na przykład posiadają także dzieci), ważne jest, aby objąć terapią całą rodzinę. Zwiększa to szansę na powodzenie leczenia, a także zapobiega nawrotom dysfunkcyjnych zachowań.

POMOC

Bardzo ciekawym i pozytywnym zjawiskiem, jest formowanie się coraz większej ilości grup wzajemnego wsparcia, zrzeszających osoby z podobnym problemem.

Grupy samopomocy alkoholików są szeroko znane, jednak nie tak wiele osób wie o grupach wsparcia osób bliskich osobom uzależnionym oraz grupy osób współuzależnionych.

Korzystanie z grup wzajemnego wsparcia ma wiele różnorodnych zalet:

•       pozwala na poszerzenie własnej wiedzy o wspólnym dla wszystkich członków grupy problemie (mądrość zbiorowa)

•       daje wsparcie emocjonalne i społeczne

•       pomaga w akceptacji własnego problemu

•       grupa może być samowystarczalna (opierać się jedynie na wzajemnej pomocy) co niweluje narastające dotychczas poczucie bezradności

•       poznanie różnych adaptacyjnych technik radzenia sobie z problemem, wypracowanych przez innych członków grupy (korzystanie z cudzych doświadczeń)

•       zaspokojenie potrzeby czucia się potrzebnym, dzięki udzielaniu wsparcia innym członkom grupy.

W przypadku objawów współuzależnienia jako główną formę pomocy stosuje się psychoterapię.

Przydatne grupy pomocowe

Osobom współuzależnionym bardzo często pomagają grupy wsparcia. W Polsce szczególną popularnością cieszą się grupy Al-Anon (skierowane do wszystkich osób, które czują emocjonalny związek z uzależnionymi od alkoholu), a także grupy DDA – dla dorosłych dzieci alkoholików.

Uczestnictwo w spotkaniach DDA lub Al-Anon przynosi osobom współuzależnionym szereg korzyści. To zwiększenie swojej wiedzy na temat nałogu i pomocy osobom uzależnionym, doświadczenie emocjonalnego wsparcia, zwiększenie wiary w siebie dzięki rozmowom z osobami, którym udało się pokonać podobne problemy, a także zmniejszenie poczucia winy i wyjście z roli ofiary.

Adresy grup samopomocy w Radomsku:

- Grupa Al-Anon „Nadzieja” – Mityng dla rodzin osób uzależnionych (współuzależnionych), piątki na godz. 18:00

Stowarzyszenie Klub Abstynencki "Można Inaczej" ul. Wyszyńskiego 27, Radomsko

- Grupa samopomocy DDA/DDD „Jutrzenka”

ul. Kościuszki 12 a, Radomsko ( I piętro) w czwartki godz. 18.00, tel.  515 249 615 lub  693 942 016